#METOO

 

Ég hef fylgst með umræðunni um #METOO-byltinguna og – eins og aðrar konur – já og menn, hef ég fundið reiðina krauma innra með mér vegna þessara sagna. Ég velti því fyrir mér hversu djúpt þetta nær og hversu algengt þetta er og var. Jafnframt reiðinni hef ég þó glaðst yfir því að þetta er komið upp á yfirborðið og ég fagna því að tímarnir virðast vera að breytast og kynbundið ofbeldi, mismunun og einelti, virðast vera á undanhaldi. Fleiri og fleiri konur og hópar kvenna hafa stigið fram fyrir skjöldu og lýst atvikum, aðstæðum og framkomu sem eru algerlega óásættanlegar. Ég hef horft á þetta úr fjarlægð og glaðst yfir þeirri vakningu sem er að verða gegn kynbundnu ofbeldi og auknum skilningi á því í hverju það felst – í hvaða formi sem það birtist. Það vekur hjá mér von að sjá hvernig gerendur slíks ofbeldis eru dregnir fram í dagsljósið sem ofbeldismenn, kúgarar og hrottar og hvernig samfélagið, stofnanir og fyrirtæki eru að fara í saumana á þessum málum og að gera eitthvað til úrbóta til að koma í veg fyrir hrottaskap af þessu tagi. Það virðist sem viðhorfsbreyting í þessum málum sé framundan – frábært!

Án þess þó að bera í bakkafullan lækinn þá langar mig að nota þennan meðbyr og vekja athygli á ákveðnum anga kynbundins ofbeldis sem snertir mig sérstaklega, ég er að tala um kynbundið ofbeldi sem beinist gegn transkonum. Þessi grein er skrifuð til að láta vita að #METOO á einnig við um transkonur og það á einnig við um mig – og því ætla ég nú að leggja mitt að mörkum og hrópa – #METOO!

Transkonur er hópur sem upplifir kynbundið ofbeldi sem nánast daglegt brauð. Ég vona að umræðan, sem átt hefur sér stað í kjölfar #METOO, hafi kennt fólki að kynbundið ofbeldi felst í mörgu öðru en nauðgun eða líkamlegri snertingu – kynbundið ofbeldi felst í OFBELDI (andlegu sem líkamlegu) sem byggir á kyni viðkomandi fórnarlambs og er beint gegn því. Ég hef upplifað það á vinnustað að þurfa að hlusta á stanslausar athugasemdir um kvenleika minn, óviðeigandi spurningar um kynfæri mitt og orðið fyrir kynferðislegri áreitni sem mörgum þykir algerlega sjálfsagt vegna þess að ég fæddist sem karl og ætti því að geta tekið því ‘eins og maður’. Ég, sem transkona, verð nánast fyrir daglegu ofbeldi, mismunun og einelti, sem byggir á því að ég er transkona. Algengast er að verið sé að karlkenna mig og koma fram við mig á niðurægjandi hátt vegna þess að ég fæddist í öðru kyni en ég samsama mig við og lifi sem. Ég upplifi það sem ofbeldi – sérstaklega þegar ítrekað er verið að karlkenna mig að ég nú tali ekki um þegar verið er að gera það viljandi og til að meiða mig og særa.

Þið ykkar sem þekkið mig og skrif mín á þessum vettvangi vitið að á síðasta ári fór ég í skiptinám. Í því tilfelli var mér gróflega mismunað vegna kyngervis míns. Viðkomandi skólayfirvöld komust upp með þessa mismunun. Stjórnendur Listaháskólans óskuðu eftir fundi með mér um málið eftir að heim var komið en ég veit ekki til þess að neitt hafi verið aðhafst eða að málið hafi átt sér einhverja eftirmála. Ég lít á slíka mismunum, byggða á kyngervi mínu, sem ofbeldi og segi því – #METOO!

Nánast daglega verð ég fyrir því að vera karlkennd af ákveðnu starfsfólki Listaháskólans sem og af sumum samnemendum. Þegar þetta er orðið daglegt brauð – þrátt fyrir að hafa látið í mér heyra að mér sé misboðið þegar þannig er komið fram við mig þá upplifi ég það sem einelti byggðu á kyngervi mínu og ég segi því – #METOO!

Á fyrsta ári mínu við Listaháskóla Íslands lenti ég í því að gestakennari karlkenndi mig viljandi opinberlega fyrir framan alla samnemendur í yfirferð og gerði lítið úr mér þegar ég leitaðist við að leiðrétta hann. Ég kvartaði formlega undan þessum einstakling til viðeigandi aðila innan Listaháskólans og fékk þau viðbrögð að þessi aðili væri vinur yfirmanns deildarinnar og „ótrúlegt“ að þetta hefði gerst enda þessi einstaklingur oft í samskiptum við samkynhneigða einstaklinga og þekkti slíkt fólk og ákaflega ljúfur einstaklingur og mikið prúðmenni. Málið tók þann snúning að ég var áminnt um að vera ekki að tala illa um viðkomandi þegar ég tjáði mig um atvikið á Facebook. Ekkert var aðhafst í málinu af skólayfirvöldum að öðru leiti. Ég upplifði þetta sem opinberlega niðurlægingu og algert diss af hálfu skólayfirvalda og skilningsleysi á því að ég er transkona og upplifi það sem niðurlægingu, skömm, vanvirðingu og óvild að vera karlkennd opinberlega í kennslustund en allt magnaðist þó upp þegar ég upplifði viðbrögð skólastjórnarinnar. Ég segi því – #METOO!

Ég starfaði eitt sinn hjá Reykjavíkurborg sem verkstjóri. Eitt sinn var haft samband við mig af fjölmiðlafulltrúa borgarinnar. Sá vildi ná tali af Toru Victoriu. Þegar ég svaraði í símann þá neitaði þessi starfsmaður borgarinnar að taka mig trúanlega sem konu. Ég er augljóslega með dýpri rödd en hann á að venjast af hálfu kvenna og hann spyr mig því til að niðurlægja mig: „Hvers son ertu Tora?“ Ég sætti mig ekki við slíka framkomu í tengslum við mitt starf og kvartaði undan framkomu mannsins. Málið var tekið upp af starfsmannastjóra Reykjavíkurborgar og aðila innan jafnréttis– og mannréttindaráði. Maðurinn bað mig ekki afsökunar en hann fékk tiltal frá borginni. Ég segi því – #METOO!

Ég sat um tíma fundi sem tengdust hinsegin samfélaginu. Á þessum fundum sat ákveðinn aðili sem gefur sig út fyrir að vera talsmaður samkynhneigðra og hinsegin fólks á Íslandi og hefur gefið út bækur og rit er fjalla um hinsegin samfélagið á Íslandi. Þessi ákveðni aðili gerði sér alltaf sérstakt far um að karlkenna mig og það þó að ég léti skýrt í ljós að mér þætti það miður og var misboðið. Þetta keyrði svo um þverbak að aðrir aðilar sem sátu fundina fóru að taka eftir þessu. Á endanum kvartaði ég opinskátt undan þessum aðila og sá mig tilneydda til að hætta að sækja þessa fundi. Ég segi því - #METOO!

Um daginn setti ég upp einkasýningu á verkum mínum. Ákveðinn aðili sem hefur staðið að því að sýna hinsegin list á vegum Samtaka 78 mætti og áttum við spjall saman. Þessi aðili, sem gefur sig út fyrir að vera kynsegin og menntaður á svið myndlistar, karlkenndi mig – á minni einkasýningu þar sem ég er m.a. að fjalla um það að vera transkona! Þegar ég mótmælti þessari framkomu sagðist hann hafa fullt leyfi til að gera mistök en bað mig ekki afsökunar. Ég segi því – #METOO!

Mig langar að athuga hvort konur, sem orðið hafa fyrir kynbundnu ofbeldi, kannist ekki við atriði eins og: Ertu nú ekki að gera of mikið úr þessu? Ég trúi þessu ekki upp á þennan sómamann. Alltaf ert þú með einhver leiðindi og vesen! En þetta eru allt komment sem ég þarf að heyra þegar ég mótmæli framkomu sem þeirri sem ég hef nú lýst.

Í þessari grein hef ég einungis lýst kynbundnu ofbeldi sem ég hef orðið fyrir sem transkona. Ég hef einnig orðið fyrir kynbundu ofbeldi sem aðrar konur þurfa að þola og hefur komið svo berlega upp á yfirborðið í #METOO umræðunni. Það hefur verið gengið framhjá mér við mannaráðningar í störf vegna þess að ég er transkona. Ég hef verið niðurlægð opinberlega og grín hefur verið gert að minni persónu fyrir það eitt að vera transkona – það fyrir mér er kynbundið ofbeldi og því segi ég – #METOO!

Ég er að segja frá þessu til að sýna fram á að kynjamisrétti, kynbundið ofbeldi og einelti sem byggir á kyni snýst ekki um bara um sex eða kynlíf. Það snýst um valdbeitingu. Aðferðirnar sem beitt er ganga út á að niðurlægja, gera lítið úr, slá út af laginu og láta fórnarlambinu líða illa og láta það efast um eigið ágæti. Það er ráðist að sjálfsáliti einstaklingsins og fólk er hrakið burt, smættað og sært. Enginn kærir sig um að vera á stað sem bíður upp á ofbeldi, sama hvernig birtingarmynd þess er – og í verstu tilfellum þá verður slíkt til þess að fórnarlambið vill ekki lifa lengur; ég hef verið á þeim stað oftar en ég kæri mig um að rifja upp hér.

Þegar verið er að karlkenna transkonur þá er verið að beita þær kynbundu ofbeldi – því segi ég #METOO!

SNART 2017 TORA

SNART - TORA - OPNUN

Icesave samningarnir komnir á netið

Jæja hér gefur að líta samningana um endurgreiðslu á Icesaveskuldum Íslendinga.

http://icesave3.wordpress.com

Sáttmáli

Ef þið viljið ráða - mætið þá á kjörstað á morgun.

Stjórnarskrá = Samfélagssátt-máli

Þór L. Siefel/Tora Victoria

#9827

Að tryggja það að farið sé eftir Stjórnarskránni.

Hér er hlekkur á heimildarmynd eftir Aaron Russo sem fjallar um það hvort stjórnarskrárbrot hafi verið framið í Bandaríkjum Norður Ameríku. Þessi mynd er tæpir tveir tímar og varpar fram þeirri spurningu hvort að ekki sé alltaf farið eftir því sem stendur í stjórnarskrá BNA. Ég vil vekja athygli á þessari mynd núna þegar við íslendingar erum að fara að kjósa til stjórnlagaþings. Stjórnarskráin er grunnlög og því er ákaflega mikilvægt að fólkið átti sig á mikilvægi þess sem verið er að kjósa um.

Ég hef lagt á það áherslu í mínum framboðsmálflutningi að setja þurfi inn skýrt ákvæði í stjórnarskránna um hvað gera skuli þegar grunur leikur á stjórnarskrárbroti. Það skiptir engu máli hversu réttlát, vel orðuð og göfug stjórnarskrá er, ef ekki er í henni ákvæði sem tekur á því þegar grunur leikur á stjórnarskrárbroti. Það þarf að vera niðursett fyrirfram ákveðið ferli sem fer af stað og tekur á stjórnarskrárbrotum eða grun um slíkt.

Í Bandaríkjunum er það hæstiréttur sem kveður á um það hvort stjórnarskráin er brotin. Í Þýskalandi er sérstakur stjórnlagadómstóll sem tekur á þessum málum.

Í mínum tillögum legg ég til að kallað verði til þjóðaratkvæðagreiðslu um það þegar grunur leikur á um stjórnarskrárbrot. Ég vil sjá að einn tíundi hluti kosningarbærra íslendinga, forseti lýðveldisins, helmingur alþingismanna og helmingur hæstaréttar geti kallað til þjóðaratkvæðagreiðslu þegar grunur leikur á stjórnarskrárbroti og lagt málið þannig í dóm þjóðarinnar.

Ég held að slíkt ákvæði myndi best tryggja það að stjórnarskráin væri virk og að réttlæti væri fylgt í úrskurði um brot á stjórnarskránni.

 

Lifið heil – lifi lýðræðið

Þór L. Stiefel

Frambjóðandi #9827

Ekki gera ekki neitt!

Mig langar að vekja athygli á áhugaverðum síðum er fjalla um kosningarnar til Stjórnlagaþings.

Fyrsta að nefna er síðan Kjóstu sem haldið er úti af Hvatningarhópi frambjóðenda til Stjórnlagaþings.

Síðan vil ég vekja athygli á Svipunni. Það var Svipan sem reið á vaðið með að kynna frambjóðendur og þar er allt unnið í sjálfboðavinnu - alveg frábært framtak!

Einnig er frábært einstaklingsframtak að finna á síðunni Stjórnlagaþing 2010. Ótrúlega flott síða og vel unnin. Á henni er gott að átta sig á frambjóðendum og raða þeim á allavega hátt, eftir titlum, póstnúmerum, aldri o.s.frv.

DV.is hefur einnig haldið úti góðri síðu um frambjóðendur. Á henni er hægt er gera einfalt próf til að finna þá sem líklegir eru til að standa þér nærri sem kjósanda. Endilega kíkið á.

Á kosningarvef Dóms- og Mannréttindaráðuneytisins er að finna allt það kynningarefni sem kynningarbæklingurinn hefur að geyma. Þar er einnig hægt að setja upp lista yfir frambjóðendur og prenta út til að taka með sér á kjörstað.

Ruv.is hefur sett inn viðtöl við alla frambjóðendur á sína síðu. Þar er nú hægt, í rólegheitum, að finna frambjóðendur og heyra þá svara því hvort breyta eigi Stjórnarskránni, hverju þá helst og af hverju þeir bjóði sig fram.

Mbl.is hefur einnig sett upp síðu sem fjallar um Stjórnlagaþingið. Þar er hægt að nálgast aðsendar greinar frá frambjóðendum, ýmsar fréttir og fréttaskýringar sem fjalla um þessar merkilegu kosningar.

Að lokum vil ég hvetja alla til að kynna sér vel frambjóðendur og mæta á kjörstað. Þessar kosningar eru svar stjórnvalda við þeim mótmælum sem átt hafa sér stað í þjóðfélaginu í kjölfar hrunsins. Ef að við ekki fjölmennum á kjörstað eru það skilaboð til stjórnvalda um að fólkinu sé sama um hvað verður. Við heimtuðum breytingar. Við fengum Stjórnlagaþing. Breyting á stjórnarháttum, aukið lýðræði og gegnsæi hefst með breytingum á sjálfri Stjórnarskránni. Ef að við gerum ekki neitt gerist ekki neitt. 

Mætum öll á kjörstað og látum í okkur heyra!

Með von um farsælt og gott Stjórnlagaþing.

Þór L. Stiefel/Tora Victoria #9827

Þarf að breyta stjórnarskrá lýðveldisins núna?

Loksins ætlar ríkisfjölmiðillinn að taka sig á og gefa frambjóðendum til stjórnlagaþings kost á að kynna sig fyrir hlustendum. Rás 1 ætlar að ráðast í það að gefa öllum frambjóðendunum kost á að svara fjórum spurningum og kynna sig og áherslur sínar í heilar fimm mínútur. Betra seint en aldrei segi ég. En líkurnar á því að hlustendur nái öllum frambjóðendum eru hverfandi og ætla ég því að birta svör mín hér við spurningunum sem ríkisútvarpið hefur sent frambjóðendum - þau koma hér:

 

Þarf að breyta stjórnarskrá lýðveldisins núna?

            Já. Það hefur staðið til alla tíð frá því að þessi þjóð öðlaðist sjálfstæði og fékk eigin stjórnarskrá að fara í allsherjar endurskoðun á stjórnarskránni. Nú þegar þjóðin hefur gengið í gegnum hremmingar og allsherjar skipbrot er tími til kominn að endurskoða stjórnkerfið frá grunni. Það varð hér samfélagsrof, sem ég vil kalla. Gjá myndaðist milli ríkra og fátækra, milli stjórnkerfisins og þjóðarinnar. Einkavæðing, sérstaklega auðlinda þjóðarinnar, kallar á það að skýrt sé kveðið á um tilhögum hlutanna. Firring stjórnmálanna undanfarin ár hrópar á það að á fólkið sé hlustað. Aukin þátttaka almennings er algert lykilatriði ef sátt á að nást og íslensk þjóð geti tekið til að byggja upp að nýju úr þeim rústum sem ráðþrota hugmyndafræði undanfarinna ára og áratuga hefur leitt af sér. Grunnurinn að þessu felst í stjórnarskrá lýðveldisins.

-        Hverju helst?

Sérstaklega þarf að taka á auðlindum þjóðarinnar og tryggja það í stjórnarskrá að auðlindir þjóðarinnar séu ævarandi í sameign þjóðarinnar. Einnig er algert lykilatriði að auka lýðræðið í landinu og koma á skipulagi sem tryggir aukna þátttöku almennings í ákvarðanatökum um öll þau mál er varða heill og framtíð þjóðarinnar.

Einnig þarf að koma inn ákvæði í stjórnarskránna um hvað gera skuli ef að grunur leikur á stjórnarskrárbroti. Ég legg til að helmingur Alþingismanna, helmingur hæstaréttar, forseti lýðveldisins og tíundi hluti kosningabærra íslendinga geti kallað eftir þjóðaratkvæðagreiðslu þegar grunur leikur á stjórnarskrárbroti og þannig lagt málið í dóm þjóðarinnar sjálfrar.

-        Ef ekki – af hverju ekki?

 Þarf ekki að svara þar sem ég vil breytingar.

Af hverju gefur þú kost á þér?

            Ég gef kost á mér vegna þess að ég hef sterkar skoðanir á því hvernig samfélagið getur orðið betra, réttlátara og langlífara til framtíðar. Ég gef kost á mér vegna þess að ég vil að á stjórnlagaþingi sé breiður hópur íslendinga er endurspegli þjóðina í öllum sínum fjölbreytileik. Ég gef kost á mér vegna þess að ég hef ekki áður verið í stjórnmálum og hef aldrei sett stefnuna á það að stjórna öðrum. Ég tel að á stjórnlagaþingi megi ekki  einungis vera langskólagengið fólk, á miðjum aldri með þekkingu á lögum, stjórnunarháttum, eða sérfræðingar hverju nafni sem þeir nú nefnast. Á stjórnalagþingi, sem leggur til nýja stjórnarskrá fyrir lýðveldið, á að vera fjölbreitt flóra hins almenna íslendings – eða það fólk sem á að lifa eftir þessari sömu stjórnarskrá.

 

Lifið heil!

Þór Ludwig Stiefel/Tora Victoria # 9827

 

Þýska stjórnarskráin framsækin

Ég birti hér í leyfisleysi úrdrátt úr pistli af ruv.is um þýsku stjórnarskrána. Það eru tvö atriði í henni sem ég vildi sérstaklega sjá að yrðu tekinn upp í nýrri íslenskri stjórnarskrá. Það er fyrsta greinin sem kveður á um að mannleg reisn njóti algerrar friðhelgi og það sé skylda ríkisvaldsins að styrkja hana og vernda. Hitt mikilvæga atriðið, og það sem ákallanlega vantar í íslensku stjórnarskrána, er ákvæði sem tekur á því þegar grunur leikur á stjórnarskrárbroti. Í þýsku stjórnarskránni er tekið á þessu með sérstökum stjórnlagadómstól. Mín hugmynd gengur, hins vegar, út á það að helmingur alþingismanna, helmingur hæstaréttar, forseti Íslands og einn tíundi atkvæðabærra íslendinga geti farið fram á þjóðaratkvæðagreiðslu þegar grunur leikur á stjórnarskrárbroti og lagt málið þannig í dóm þjóðarinnar sjálfrar. En hér kemur pistillinn  ritaður af Ingólfi Bjarna Sigfússyni; pistilinn, sem fjallar einnig um bandarísku stjórnarskránna, má lesa í heild sinni hér: ruv.is

 

Þýska stjórnarskráin framsækin

Þýskaland eftir seinni heimsstyrjöldina var rústir einar og við það að klofna í tvennt. Vesturveldin buðu Þjóðverjum á sínu yfirráðasvæði stofnun nýs þjóðríkis en þýskir stjórnmálamenn höfnuðu því í fyrstu. Þeir vildu hvorki stjórnarskrá, höfuðborg né ríkisstjórn, því slíkt myndi festa skiptingu landsins í sessi. En þeir skiptu að lokum um skoðun og í byrjun september 1948 settust 70 þingmenn niður í svokölluðu þingráði til að semja stjórnarskrár.

Fjarri opinberri umræðu sátu þingmennirnir, flestir eldri karlar og réðu ráðum sínum. Ofarlega í huga þeirra var að læra af sögunni, falli Weimar-lýðveldisins og hörmunga nasistatímans. Við þetta bættust áhrif hersetuveldanna, einkum Bandaríkjamanna. Þjóð sem ekki vildi stjórnarskrá fékk því grundvallarlög sem engin þekkti, voru nánast samin í reykfylltum bakherbergjum og voru ætluð til bráðabirgða. Við þetta bættist að bandamenn voru allt annað en sáttir við útkomuna en skömmu fyrir miðnætti 8. maí 1949 samþykktu 53 þingmenn nýju grundvallarlögin. 12 voru á móti. Enginn klappaði. 60 árum síðar eru grundvallarlögin enn í gildi og í Þýskalandi eru þau lifandi hluti samfélagsumræðunnar.

Stundum er talað um stjórnarskrárþjóðernisstolt, perfassungs-patriotismus. En hvað felst þá í þessum grundvallarlögum sem veldur því að þau skipta Þjóðverja svona miklu máli? Lykilsetningin er í margra augum 1. greinin. Mannleg reisn nýtur algerrar friðhelgi. Ríkisvaldinu ber skylda til að virða hana og vernda. Segja má að lögin séu leidd út frá þessum setningunum. Því í greinunum sem fylgja er þetta útskýrt og útfært. Mannréttindi eru skilgreind sem grundvallarréttindi. Þau sögð friðhelg og óframseljanleg og grundvöllur mannlegs samfélags, friðar og réttlætis í heiminum. Og til að festa þetta rækilega í sessi banna grundvallarlögin með öllu að 1. greininni sé breytt.

Lögin eru fremur ítarleg. Alls 146 greinar sem ná yfir fjölda málaflokka. Þar er meðal annars fjallað um grunnréttindi á borð við jafnrétti, frelsi einstaklingsins, trú- og tjáningarfrelsi, vernd fjölskyldunnar og hjónabandsins og skilgreindur er réttur foreldra. Einnig er tæpt á fundafrelsi og tryggð leynd símsamskipta og bréfasendinga. En einnig eru settar skorður við valdi ríkisins og rammi um lagasetningu. Í grundvallarlögunum er einnig farið rækilega í skiptingu valds sem er skiljanlegt í ljósi reynslunnar í Þýskalandi. Sérstakur stjórnlagadómstóll tryggir að ný lög og stjórnvaldsathafnir standist grundvallarlögin. Kjörnefnd þingsins velur helming dómaranna og sambandsráðið hinn helminginn. Þeir eru settir til 12 ára og mega ekki vera kjörnir aftur. Völd þeirra eru umtalsverð. Þeir geta fjallað um lög og lagabálka. Fylgjast með starfsemi stjórnmálaflokkanna og geta jafnvel bannað þá brjóti þeir í bága við grundvallarlögin. Dómurinn fjallar um valdsvið ríkis og sambandslanda og borgarar geta skotið þangað málum, svo fátt eitt sé nefnt.

 

 

Ekki Stjórnarskránni að kenna

Ég verð aðeins að tjá mig um þá gagnrýni sem komið hefur fram varðandi það að ráðast í breytingar á Stjórnarskránni. Ég heyrði það í útvarpsþætti í dag að einhver hefði sagt að hann sæi ekkert í Stjórnarskránni sem hefði orsakað, eða hefði getað komið í veg fyrir bankahrunið. Með öðrum orðum það væri ekki við Stjórnarskránna að sakast að það fór sem fór.

Nú er það eðli Stjórnarskrárinnar að hún er grunnlög og rammi utan um stjórnskipan. Stjórnmálamenn, embættismenn eða aðrir sem hafa með það að gera hvernig þessu landi er stjórnað eiga ekki að geta sett lög eða reglugerðir sem brjóta í bága við Stjórnarskránna. Vandamálið er bara að ef að Stjórnarskráin bannar ekki eitthvað þá er það sem sagt leyft.

Til að átta okkur aðeins á þessu bankahruni sem hér varð skulum við aðeins líta til baka. Það eru ákveðin atriði sem eru grundvallaratriði þegar kemur að stjórnskipan og réttarríki. Eitt er til að mynda einkaeignarétturinn. Annað er velferð ríkisins og það þriðja er sameign þegnanna. Fleiri atriði eru auðvitað Stjórnarskrárinnar að fjalla um en látum þessi þrjú atriði nægja hér samhengisins vegna.

Hvað orsakaði bankakreppuna, og sérstaklega, hvers vegna varð dívan mun alvarlegri hér en víðast hvar annars staðar?

 

Kvótakerfið og veðsetning

Góðir og mætir menn hafa bent á þá staðreynd að upphaf hinnar svokölluðu útrásar hafi átt sér stoð í kvótakerfinu. Þaðan hafi upphaflega fjármagnið komið sem notað var til að fjárfesta í bönkunum og það fjármagn átti veigamestan þátt í upphaflegri stækkun þeirra. Það liggur í þeirri staðreynd að íslenskir stjórnmálamenn, sumir vilja meina, spilltir stjórnmálamenn, úthlutuðu ákveðnum aðilum fiskveiðiauðlindir þjóðarinnar á silfurfati. Þetta var upphaflega gert með lagasetningu en leyfi til veðsetningar óveidds fisks var síðan afgreidd sem reglugerð. Svona veigamikið atriði sem ákveðið var af örfáum aðilum, sem hafði eins afdrifaríkar afleiðingar eins og raun hefur orðið er eitthvað sem einungis grunnlög eins og Stjórnarskrá getur komið í veg fyrir að lendi á fáeinum höndum.

Ef að skýrt hefði verið tekið fram í Stjórnarskrá að fiskveiðiauðlindirnar í íslenskri fiskveiðilögsögu séu ófrávíkjanleg sameign þjóðarinnar og engin geti veðsett þær nema íslenska ríkið, hefði augljóslega ekki komið til þess að örfáir útvaldir hefðu getað braskað með óveiddan fisk með þvílíkum upphæðum sem raunin varð.

 

Lífeyrissparnaður og eignarréttur

Annað atriði, sem einnig átti veigamikinn þátt í ofurvexti bankanna, er lífeyrissparnaður þjóðarinnar. Lífeyrissjóðirnir voru með stærstu fjárfestum og kom líklega til að tapa mest þegar allt verður gert upp. Nú er mikið talað um að ekki sé hægt að fara í almennan flatan niðurskurð á fasteignalánum þar sem þá sé verið að ganga á Stjórnarskrárbundinn eignarétt, sérstaklega lífeyrissjóðanna. Þó er tekið fram að það megi gera ef almenningsþörf krefji. Um þetta atriði er augljóslega deilt og óljóst orðalag í Stjórnarskránni er miður, en greinin sem um þetta fjallar er úr sjöunda kafla, 72. grein, en hún hljóðar svo:

“Eignarrétturinn er friðhelgur. Engan má skylda til að láta af hend eign sína nema almenningsþörf krefji. Þarf til þess lagafyrirmæli og komi fullt verð fyrir.”

Við getum augljóslega velt því fyrir okkur hvort launamaður, sem þvingaður er til sparnaðar, sé ekki að láta eign sína af hendi, að minnsta kosti tímabundið. Ef að stjórn lífeyrissjóðs þessa launamanns síðan fjárfestir óviturlega (eins og raunin var í mörgum tilfellum) og sjóðsfélagi missir þar með stóran hluta lífeyrissparnaðar síns – er þá ekki verið gera eignaupptöku á launum þessa manns? Lífeyrissparnaður er lögþvingaður. Á ekki að koma fullt verð fyrir? Hvað er fullt verð? Af hverju er í lagi að hann láti sparnað sinn af hendi í fjárfestingabraski en ekki almennum aðgerðum til að leiðrétta kerfishrun?

Það er mér allavega ljóst að ef að Stjórnarskráin væri skýrari þegar kemur að einkaeignarrétti og, ekki síður sameignarétti, þá hefði mátt koma í veg fyrir margt er gerði þessa útrás, bankanna sem og annarra útrásarvíkinga mögulega. Einnig virðist mér að gleggri útlistun á eignarétti myndi verða til þess að betur væri hægt að halda hér áfram og byggja upp efnahagskerfið að nýju. Gefum okkur mjög einfalt dæmi:

Maður nokkur tekur lán fyrir íbúðarhúsnæði upp á ellefu milljónir króna. Hann borgar mánaðarlega af þessu láni en eftir þrjú ár er upphæðin komin upp í fjórtán milljónir – er þetta ekki eignaupptaka? Sérstaklega þar sem lánið er nú hlutfallslega hærra en bæði verðmæti fasteignarinnar og launa? Lausnin gæti falist í því að hlutfallsbinda vísitölu húsnæðislána við verðgildi fasteignarinnar og/eða launa.

 

Einkavæðing ríkisfyrirtækja

Við getum velt því fyrir okkur hvort Stjórnarskráin eigi ekki að fjalla um eignir ríkisins og hvernig þeim sé ráðstafað af ráðamönnum. Stór ástæða þess hvernig fór hér á landi liggur í einkavæðingu ríkisbankanna og annarra ríkisfyrirtækja. Ég sem íslenskur þegn átti minn hlut í ríkisbönkunum, Landssímanum og öðrum fyrirtækjum – var ég ekki þvingaður til að láta hana af hendi? Enginn spurði mig álits og ég fékk ekki fullt verð fyrir. Ríkið fékk ekki fullt verð fyrir að flestra áliti.

Það eru þessi atriði:  meðferð og yfirráð auðlinda, velferð ríkisins og eignarétturinn, sem eru lykilatriði varðandi efnahagshrunið. Stjórnskipan Íslands var, og er, þannig að örfáir einstaklingar geta farið fram með vilja sinn og haft áhrif á þessi atriði, með alvarlegum afleiðingum eins og dæmin sanna. Það þarf að koma í veg fyrir það – þess vegna er lykilatriði að koma því þannig fyrir í Stjórnarskrá að ekki sé hægt að spila með auðlindir íslendinga, að ekki sé hægt að “gambla” með lífeyrissparnað íslendinga og að ekki sé hægt að útbýtta eignum ríkisins og ríkisfyrirtækjum til sjálfs sín eða einhverra vildarvina eða flokksfélaga, með einföldum lagasetningum eða reglugerðum.