Þýska stjórnarskráin framsækin

Ég birti hér í leyfisleysi úrdrátt úr pistli af ruv.is um þýsku stjórnarskrána. Það eru tvö atriði í henni sem ég vildi sérstaklega sjá að yrðu tekinn upp í nýrri íslenskri stjórnarskrá. Það er fyrsta greinin sem kveður á um að mannleg reisn njóti algerrar friðhelgi og það sé skylda ríkisvaldsins að styrkja hana og vernda. Hitt mikilvæga atriðið, og það sem ákallanlega vantar í íslensku stjórnarskrána, er ákvæði sem tekur á því þegar grunur leikur á stjórnarskrárbroti. Í þýsku stjórnarskránni er tekið á þessu með sérstökum stjórnlagadómstól. Mín hugmynd gengur, hins vegar, út á það að helmingur alþingismanna, helmingur hæstaréttar, forseti Íslands og einn tíundi atkvæðabærra íslendinga geti farið fram á þjóðaratkvæðagreiðslu þegar grunur leikur á stjórnarskrárbroti og lagt málið þannig í dóm þjóðarinnar sjálfrar. En hér kemur pistillinn  ritaður af Ingólfi Bjarna Sigfússyni; pistilinn, sem fjallar einnig um bandarísku stjórnarskránna, má lesa í heild sinni hér: ruv.is

 

Þýska stjórnarskráin framsækin

Þýskaland eftir seinni heimsstyrjöldina var rústir einar og við það að klofna í tvennt. Vesturveldin buðu Þjóðverjum á sínu yfirráðasvæði stofnun nýs þjóðríkis en þýskir stjórnmálamenn höfnuðu því í fyrstu. Þeir vildu hvorki stjórnarskrá, höfuðborg né ríkisstjórn, því slíkt myndi festa skiptingu landsins í sessi. En þeir skiptu að lokum um skoðun og í byrjun september 1948 settust 70 þingmenn niður í svokölluðu þingráði til að semja stjórnarskrár.

Fjarri opinberri umræðu sátu þingmennirnir, flestir eldri karlar og réðu ráðum sínum. Ofarlega í huga þeirra var að læra af sögunni, falli Weimar-lýðveldisins og hörmunga nasistatímans. Við þetta bættust áhrif hersetuveldanna, einkum Bandaríkjamanna. Þjóð sem ekki vildi stjórnarskrá fékk því grundvallarlög sem engin þekkti, voru nánast samin í reykfylltum bakherbergjum og voru ætluð til bráðabirgða. Við þetta bættist að bandamenn voru allt annað en sáttir við útkomuna en skömmu fyrir miðnætti 8. maí 1949 samþykktu 53 þingmenn nýju grundvallarlögin. 12 voru á móti. Enginn klappaði. 60 árum síðar eru grundvallarlögin enn í gildi og í Þýskalandi eru þau lifandi hluti samfélagsumræðunnar.

Stundum er talað um stjórnarskrárþjóðernisstolt, perfassungs-patriotismus. En hvað felst þá í þessum grundvallarlögum sem veldur því að þau skipta Þjóðverja svona miklu máli? Lykilsetningin er í margra augum 1. greinin. Mannleg reisn nýtur algerrar friðhelgi. Ríkisvaldinu ber skylda til að virða hana og vernda. Segja má að lögin séu leidd út frá þessum setningunum. Því í greinunum sem fylgja er þetta útskýrt og útfært. Mannréttindi eru skilgreind sem grundvallarréttindi. Þau sögð friðhelg og óframseljanleg og grundvöllur mannlegs samfélags, friðar og réttlætis í heiminum. Og til að festa þetta rækilega í sessi banna grundvallarlögin með öllu að 1. greininni sé breytt.

Lögin eru fremur ítarleg. Alls 146 greinar sem ná yfir fjölda málaflokka. Þar er meðal annars fjallað um grunnréttindi á borð við jafnrétti, frelsi einstaklingsins, trú- og tjáningarfrelsi, vernd fjölskyldunnar og hjónabandsins og skilgreindur er réttur foreldra. Einnig er tæpt á fundafrelsi og tryggð leynd símsamskipta og bréfasendinga. En einnig eru settar skorður við valdi ríkisins og rammi um lagasetningu. Í grundvallarlögunum er einnig farið rækilega í skiptingu valds sem er skiljanlegt í ljósi reynslunnar í Þýskalandi. Sérstakur stjórnlagadómstóll tryggir að ný lög og stjórnvaldsathafnir standist grundvallarlögin. Kjörnefnd þingsins velur helming dómaranna og sambandsráðið hinn helminginn. Þeir eru settir til 12 ára og mega ekki vera kjörnir aftur. Völd þeirra eru umtalsverð. Þeir geta fjallað um lög og lagabálka. Fylgjast með starfsemi stjórnmálaflokkanna og geta jafnvel bannað þá brjóti þeir í bága við grundvallarlögin. Dómurinn fjallar um valdsvið ríkis og sambandslanda og borgarar geta skotið þangað málum, svo fátt eitt sé nefnt.