Lánlausir íslendingar?

Það er svolítið gaman að fylgjast með hversu kærulausir íslendingar eru. Æ, það reddast, eru einkennisorð þjóðarinnar. Skítt með það, kemur svo í öðru sæti. Það sem er miður skemmtilegt við þetta kæruleysi er að tiltölulega auðveldlega er hægt að glutra öllu niður. Það skortir ábyrgðartilfinningu og aga. Einmitt eiginleikana sem þarf til að takast á við kreppu og samkeppni. Sá sem er kærulaus og hugsar að allt muni nú reddast – einhvern veginn -, mun verða undir og þjóna hinum sem hefur aga, áætlar næstu skref og skilur ekki allt eftir í höndum tilviljana.

Við sjáum þetta kæruleysiseinkenni íslendinga best á því hvernig almenningur á Íslandi fer með fjármálin. Yfirdráttarlán, bílalán, myntkörfulán, kreditkortalán, erlend lán, í einu orði sagt: lán. Íslendingurinn tekur bara lán undir viðkvæðinu: Æ, það reddast. Þetta var alið upp í honum í gegnum það að alltaf var hægt að ná í meira fé, meiri fisk, meiri aukavinnu, ef að það þurfti að borga eitthvað. Sparnaður og fyrirhyggja hefur ekki átt upp á pallborðið; til hvers? Það var alltaf hægt að ná í meira. Þetta var andinn í útrásargeðveikinni og uppgangsfylleríinu sem hefur átt sér stað hér á landi undanfarna áratugi. En þetta mun nú breytast. Þetta verður að breytast. Fyrir því eru tvær ástæður. Í fyrsta lagi þá er ekki endalaust hægt að ná í meira. Það er ekki hægt að fiska meira og það er ekki hægt að virkja endalaust. Auðlindir eru takmarkaðar og það þarf að ganga um þær af virðingu og með fyrirhyggju. Hin ástæðan er sú að útsjónarsamir aðilar hafa komið auga á Ísland. Áður en útrásarvíkingar vildu fá að vera menn með mönnum og leika sér í stóra sandkassanum, vissu fáir af Íslandi – það var, á margan hátt okkar gæfa. Menn sem kunna að græða og ætla sér það hafa komið auga á Ísland. Þessir aðilar sjá hvernig íslendingurinn fer barnalega, illa með auðlindir landsins, hvernig hann sóar þeim. Þessir aðilar sjá sér leik á borði og geta auðveldlega krækt í mjólkurkúna af þeim sem ekki kann hana að meta eða með að fara. Við erum til að mynda að sjá það í tengslum við orkuverðið til Alcoa. Þessir aðilar sáu lítið hagkerfi, á stærð við meðalstórt alþjóðlegt fyrirtæki með eigin litlu mynt. Að taka snúning á slíku hagkerfi er leikur einn og ekki bara það; snúningurinn skal tekinn – einfaldlega vegna þess að það er hægt. Og það var gert. Vilji íslendingurinn ekki glata auðlindum landsins í hendur alþjóða risafyrirtækja og ef að íslendingurinn ætlar ekki að verða aftur vesældar kotbóndi í nýlendu útnárans, þá þarf hann að rífa sig upp úr kæruleysinu og fara að hugsa.

Íslendingurinn tók á rás, skítt og laggó, og landlægt neyslufyllerí tók völdin. Lán, lán, lán og meira lán – glópalán, erlend lán, myntkörfulán, lán, lán, lán og það reddast allt saman einhvernvegin. Nú er komið að skuldadögum. Nú væla menn í timburmönnum. Maður á fínum bíl kvartar yfir því að það kosti mikið að greiða af láninu. Hann vill “leiðréttingu”. Hann áttar sig ekki á því að þetta er einmitt “rétta-leiðin”.

Til að ná yfir eitthvað, veri það fyrirtæki, fasteign, auðlind, land, nú eða þjóð, þá byrjar maður á því að skuldsetja það. Það gerir maður með því að bjóða “ódýr” lán. Maður kemur því svo fyrir að það sem maður vill eignast veðsetjist og afborganir af láninu (lánunum) séu fjármagnaðar af öðrum lánum (kannast einhver við að velta kreditkorta/yfirdrátta-láni á undan sér og komast ekki út?). Skyndilega er svo skellt í lás. Ekki meira lánsfé til og það litla sem fæst er nú ákaflega dýrt. Það er ekki hægt að velta lánum á undan sér meir, nú þarf að borga. En það er auðvitað ekki hægt og menn fara að kvarta og fara fram á “leiðréttingu”. Á endanum er svo allt tekið upp í skuld og sá sem átti tapar öllu en skuldar samt.

Ég ætla ekki að blanda mér inn í umræðuna um bílalán landsmanna en vil aðeins tjá mig um lán ríkissjóðs. Ég er ekki þessi “skítt-og-laggó” týpa og ég veit að þetta mun bara ekki reddast einhvern veginn.

Um daginn tjáði sig einn “hákarl” (svokallaður speculator á ensku), Alex Jurshevski, að nafni. Téður Jurshevski varaði íslensk stjórnvöld við því að taka þátt í að skuldsetja ríkið. Eitthvað sem maður myndi halda að væri vel þegið ráð og skynsamlegt. Strax í kjölfarið tjá ráðamenn sig sterklega um málið, og taka upp gamla viðkvæðið að þessi útlendingar skilji nú ekki um hvað málin snúist hérna á Íslandi. Meira að segja var farið í ófrægingarherferð gegn téðum Jurshevski eins og lesa má hér. Þessi frétt er í meira lagi undarleg og lýsir ákaflega mikilli heimsku þess er skrifar og þess er ritstýrir. Auðvitað vonast fjármagnshákarl eftir kreppu. Hann gerir meira en það – hann reiknar með henni. Hann veit að á eftir þenslu kemur kreppa, rétt eins og á eftir degi kemur nótt; eitthvað sem íslenskir ráðamenn hefðu betur tekið með í reikninginn. Það sem ekki er talað um í þessari fáránlegu frétt, er að hann var að vara íslendinga við mönnum eins og sér, þ.e. fjármagnshákörlum, og hann ætti að vita það. Ég veit það til dæmis, hef fyrir því áreiðanlegar heimildir innanfrá, að í tengslum við Geysir Green Energy ævintýrið hafi verið flogið með menn á borð við Jurshevski til Íslands á einkaþotum í “kippum” og hákarlarnir bókstaflega beðið í ofvæni eftir að fá að læsa tönnunum í bráðina. Þetta er ekki sögusögn, þetta er sannleikur og ég veit það fyrir víst. Hvað halda menn að hafi verið að gerast hérna á árunum 2000 til  2007?

Ef að þú, lesandi góður, ert með þetta mentalitet – “æ það reddast”, og þú heldur að það sé í lagi að borga lán með lánum, þá vorkenni ég þér. Það var einmitt það sem kom okkur í þennan gífurlega vanda sem við nú eigum í. Við íslendingar erum á hættusvæði hvað þetta varðar. Alla grunar það en fáir geta sett fingurinn á það. Ég vil taka undir með fjármagnshákarlinum er hann varar íslendinga við að taka erlend lán og spyr: Til hvers er verið að taka erlent lán?

Skuldastaða ríkissjóðs er 78% af vergri þjóðarframleiðslu, sem er fyrir utan Icesave, en þar bætast 15% við. Samtals erum við því að tala um 93% af ársframleiðslu allra íslendinga sem ríkið skuldar, eða við skuldum 93 krónur af hverjum 100 sem við framleiðum. Þetta er bara ríkissjóður - það er ekki verið að tala um skuldir einkaaðila, eins og t.d. bílalán, inn í þessari tölu. Þetta ber sérstaklega að skoða með það í huga að það er ekki langt síðan ríkissjóður var lýstur skuldlaus. Ég held það – svei mér þá – að þetta muni ekki reddast. Ég held að við eigum alls ekki að taka meiri erlend lán og skuldsetja ríkissjóð meira. Þvert á móti þurfum við að herða sultarólarnar og vinna niður erlendar skuldir ríkissjóðs, eins hratt og unnt er; við erum að sligast undan vaxtagreiðslum. Við greiðum 94.320.000.000 í vexti á þessu fjárlagaári; heilbrigðismálin kosta til samanburðar 102.373.200.000. Gjöld umfram tekjur eru 98.843.000.000 sem er rétt það sem við greiðum í vexti. Það sjá það allir að þetta gengur ekki til lengdar og alger fásinna er að vefja okkur enn meir í skuldafen en orðið er.

Ef að við þurfum að borga af erlendum lánum ríkissjóðs, þá þurfum við einfaldlega að semja um lengri frest. Um styrkingu krónunnar í gegnum gjaldeyrisvaraforða hef ég áður sagt að það mun ekki virka, þvert á móti. Við höfum hagstæðan vöru- og viðskiptajöfnuð, þannig að við getum greitt fyrir innflutning og afborganir ef að við fáum afborgunarfrest og svigrúm til að safna. Erlend lántaka er óráð.

 

Athugasemdir

[Ragnar Gunnlaugsson, 17.3.2010 kl. 21:24]

Mikið er ég sammála þér í þessum ágæta pistli.    Þú ættir að fá hann birtan í Mogganum,það hafa allir gott af að lesa þetta,Skil ekki ráðamenn okkar að það á að leysa allan vanda að taka bara meiri og meiri lán,er það til að geta haldið ruglinu áfram?    Það er nú búið að vera lengi svo þegar við Íslendingar búum við góðæri þá verður allt vitlaust og fólk safnar skuldum upp fyrir haus í stað þess að búa sig undir slæmu árin.