Mikið var að einhver spyr: Til hvers er þetta erlenda lánsfé?

Mikið var nú gott að fylgjast með Silfri Egils í dag. Loksins, loksins virðist einhver vera að leggjast á sveif með okkur sem höfum undrað okkur á þessari hvínandi þörf á erlendri lántöku. Það hafa verið hjáróma raddir sem hafa spurt um nýju fötin keisarans í þeim efnum. Hjörðin virðist hugsunarlaust trúa því að erlendar lántökur séu lykillinn að velferð, endurreisn og sjálfstæði íslendinga. Það eru fáir sem sjá að erlend lántaka var ákveðin af stjórnvöldum til að verja íslensku krónuna falli. Það var hins vegar of seint og of lítið og skaðinn er nú staðreynd og erlend lántaka mun, úr því sem komið er, alls ekki styrkja krónuna á ný heldur, þvert á móti, veikja hana enn meir. Loksins kom erlendur aðili í íslenskan fjölmiðil og benti á þessa augljósu staðreynd. Ég ber þá von í brjósti að á honum verði tekið mark. Auknar erlendar skuldir þjóðarbúsins leysa ekki vanda sem erlendar skuldir þjóðarbúsins hafa valdið heldur þvert á móti. Það er búið að koma því inn í hausinn á heimskum íslendingnum að hann bókstaflega verði að taka erlend lán, engum dettur í hug að spyrja sig – til hvers? Í hvað eiga þessi lán að fara? Borga erlend lán?

 

Þetta snertir svo hinn þáttinn, sem imprað var á í Silfrinu í dag, en það varðar íslenska ríkið sem slíkt og hvort hægt sé að endurbæta það og þá hvernig. Nú er það, hægt og hljótt, en að sama skapi algerlega óumflýjanlega, að renna upp fyrir fólki að mótmælin á Austurvelli fyrir ári, og stjórnarskiptin í kjölfarið, snerust ekki um byltingu á nokkurn hátt. Ef að svo hefði verið hefði eitthvað breyst, en ekkert hefur breyst og þess vegna skulu menn passa sig og kalla hlutina sínum réttu nöfnum; þessi svokallaða búsáhaldabylting var ekki bylting heldur snérist málið um mótmæli. Ég held því statt og stöðugt fram að ekkert breytist í íslensku þjóðfélagi nema eitthvað breytist. Aulalegt að segja þetta svona en svona er það nú samt. Þið sem undrið ykkur nú á því að ekkert hafi raunverulega breyst, reynið að átta ykkur á því að það að skipta út einni ríkisstjórn fyrir aðra, að skipta út nokkrum toppum í embættismannakerfinu, að setja á fót nefnd til að rannsaka “hvað fór úrskeiðis” og uppfæra einhvern kerfiskarlinn í embættis sértaks saksóknara – breytir akkúrat engu, heldur er “business as usual” og viðheldur ríkjandi kerfi og þeim háttum sem við lýði eru. Bylting snýst um að umbylta kerfinu, ekki breyta um fólk í kerfinu. Ef að kerfinu er ekki breytt á Íslandi mun ekkert breytast og allt halda áfram eins og ekkert hafi í skorist, rétt eins og margur virðist vera farinn að átta sig á.

 

Það var sérstaklega upplýsandi, í þessu sambandi, að hlusta á erindi lögfræðingsins Ólafs Reynis “hámenntaðs úr Harvard meðal annars”. Þar var sá aðili búinn að setja upp glærur um það hvernig stjórnskipan væri, hvað væri rangt ákvarðanaferli og hvað gott og þar benti hann á leiðir til úrbóta. Ekki ætla ég að gera lítið úr viðleitni þessa “hámenntaða” lögfræðings en verð að benda sterklega á að hann, og hans líkar og það sem hann stendur fyrir – er einmitt vandamálið! Vandamálið er einmitt sérfræðingaveldið. Það er ekkert í hans miklu menntun eða nokkuð sem fylgir hans persónu sem gerir hann á nokkurn hátt hæfari en nokkurn annan til að benda á hnökra kerfisins. Þar með er ég ekki að segja að hann geti ekki lagt eitthvað til málanna, jú það getur hann sem einstaklingur, rétt eins og ég og þú og geðlæknirinn Andrés Magnússon. Það er einmitt þessi gagnrýnisblindni á raddir sérfræðinga sem er undirrót vandans.  

Sérstaklega var dapurlegt að sjá þennan einstakling, sem líklegast stefnir hraðbyri á frama í kerfismennsku, ekki minnast einu orði á hversu mikilvægt það sé að láta embættismenn svara fyrir embættisverk sín, sérstaklega ef að um afglöp er að ræða. Þarna fór, þessi hámenntaði maður með glærurnar sínar, eins og köttur í kring um heitan graut, þegar kom að því sem raunverulega skiptir máli varðandi ríkishrun, lélega stjórnun og hvernig hægt er að bæta úr.

 

Ég segi það, enn og aftur, að þegar við ætlum okkur að líta á stjórnkerfið, hvað hefur farið úrskeiðir, og hvað betur megi fara, þá verðum við að líta á embættismannakerfið. Það er lykilatriði þegar við erum að tala um nýtt Ísland að taka til í embættismannakerfinu og taka upp ábyrgð innan þess.

 

Lýðræði byggist í sínum algera grunni á tvennu: 1) ákvörðunum, sem teknar eru af fjöldanum og 2) hvernig þessum ákvörðunum er hrint í framkvæmd. Það liggur í því hvernig eftirlitið er með því hvernig lýðræðislegar ákvarðanir eru virtar sem brotalömina í íslensku stjórnkerfi er að finna. Í stuttu máli, þá er eitt að ákveða reglur og annað að sjá til þess að þeim sé fylgt. Við höfum, í öllum aðalatriðum góðar reglur og lög, en eftirlit með því að þeim sé fylgt eftir, að ekki sé talað um hvernig á því er tekið fari menn ekki eftir reglunum sem kerfið okkar bregst.

Við höfum til dæmis lög um það að ekki megi leggja bíl upp á gangstétt en það er, hins vegar, nánast engar líkur á því að eitthvað sé gert í málinu ef að ég legg upp á gangstétt  - hvaða skilaboð eru það? Sama má segja um ef að ég tala í farsíma undir stýri, ræð starfsmann svart, hef barinn minn opinn lengur en ég hef leyfi fyrir, veiti ólögráða unglingum aðgang að vínveitingastað mínum, brýt byggingarreglugerð, stunda innherjaviðskipti, hef verðsamráð eða brýt samkeppnislög. Sjáið að á öllum þessum sviðum eru lög skýr – það er framkvæmd laganna og eftirfylgni og refsing sem er ábótavant. Og ef að það hefur litlar sem engar afleiðingar að fylgja ekki lögum þá er engin hvati til að fylgja þeim og lýðræðið virkar ekki. Skilaboðin eru ótvíræð – það er óþarfi að fylgja reglum, ég þarf þess ekki og þess vegna er það fáránlegt og einungis fyrir einhverja aðra miður gáfaða einstaklinga.

Sjáið til það er ekki nóg að setja reglur, það þarf að fylgja því fast eftir að reglum sé fylgt og þá gildir einu um hvaða lög eða reglur er að ræða. Ef að meirihlutinn setur lög eða reglur verða allir að fara eftir þessum reglum og það þarf að hafa afleiðingar að gera það ekki. Vandinn á Íslandi er sá að fólk fer ekki að lögum og reglum. Annað hvort vegna þess að lögregla og dómskerfið er ekki að standa sig , eða vegna þess að menn kunna að spila á embættismannakerfið og embættismennirnir líta framhjá brotum (beygja reglurnar aðeins). Á Íslandi er málið að þekkja einhvern og geta þannig komist í kringum regluverkið. Hver þekkir ekki einhvern sem þekkir einhvern hjá bílaskoðunarfyrirtæki og vegna þess að hann þekkir einhvern þar kemur bíl í gegnum skoðun? Akkúrat svona komust menn upp með ýmisleg ósiðlegt og beinlínis ólöglegt í fyrirtækjarekstri, með þessum líka svakalegu afleyðingum.

Vandamálið á Íslandi er klíkuskapur, spilling og það að ekki er farið eftir reglum. Ef að við viljum réttlátt samfélag og ef að við viljum breytt samfélag, þá þarf að tryggja að allir fylgi settum reglum. Það þarf að láta þá embættismenn, sem eiga að tryggja að reglunum sé fylgt eftir, svara fyrir embættisverk sín gagnvart almenningi. Það þarf að koma í veg fyrir að ákveðnir aðilar komist upp með að fara ekki eftir reglum vegna þess að þeir hafi persónulegan aðgang, vegna kunningskapar eða skyldleiks við æðstu embættismenn ríkissins. Þetta er grundvallaratriði í því að berjast gegn spillingu, og skapa hér annað og réttlátara samfélag. Það er þetta kunningja og reglubeygingarsamfélag sem kemur í veg fyrir það að hlutirnir breytist hér á Íslandi og ef að ekkert breytist mun framtíðin svört fyrir land og þjóð.

Athugasemdir

[Njáll Harðarson, 15.3.2010 kl. 06:35]

Góðir punktar hjá þér Tora,

Ég hef bent á það áður í mínu bloggi að lýðræðið í ákvarðanatöku sé óvirkt, reyndar sýndarmenska þar sem fáir ráða og það með einstrengishætti.

Lýðræðið er orðið úrelt í núverandi mynd, þar þarf algert gegnsæi og online kosningar þar sem þjóðin velur sjálf Já og Nei við ákvarðanatökur sem skipta máli. Auðvelt í framkvæmd og valdið færist við það nær þjóðinni. Maður getur velt því fyrir sér af hverju það er ekki þegar komið í gagnið.