Bylting eða bara kröftug mótmæli?

Það vekur hjá mér undrun að fylgjast með opinberri umræðu um hið íslenska efnahagshrun. Að fylgjast með þeim sem tjá sig á opinberum vettvangi furða sig á því hvað lítið hefur gerst frá efnahagshruninu og hinni séríslensku bankakreppu er, einhvern veginn dapurlegt. Það hefði, aftur á móti, vakið undrun mína ef að eitthvað raunverulegt hefði gerst. Annað hvort eru menn svona barnalegir, heimskir nú eða óskhyggnir.

 

Auðvitað hefur ekkert gerst – það eru sömu snillingarnir að rannsaka málið og komu algerlega af fjöllum þegar allt hrundi.

 

Nú er enn búið að fresta birtingu skýrslunnar um hrunið; það vantar einn mánuð enn, sennilega til að hreinsa út og ritskoða.

  

Tölum aðeins um þessa svokölluðu búsáhaldabyltingu. Þessi nafngift segir allt sem segja þarf. Það sem gerðist fyrir um ári síðan á Austurvelli var EKKI bylting. Mér datt í hug að nefna það sem var að gerast trumbuslagarabyltinguna, hér á þessari bloggsíðu á sínum tíma, vegna þess rytma og hópeflis sem að við trommararnir komum með á völlinn og uppi við Þjóðleikhús. Ég hef sannfæringu fyrir því að sá kraftur og stuð sem að við trommararnir komum með efldi fólki móð og olli gæfumuninum hvað varðar það að ná upp þeirri stemmningu sem í MÓTMÆLUNUM varð. Einhver annar bloggari greip þetta á lofti en líkaði ekki nafngiftin og vildi kalla þetta búsáhaldabyltingu í staðinn fyrir trumbuslagarabyltingu og fjölmiðlafólk greip hugmyndina og nafngiftin festist. Málið er bara að það sem var í gangi var mótmæli – ekki bylting. Á þessu tvennu er reginmunur og ein ástæða þess að ekkert er að gerast og fólk fyllist nú vonleysi er einmitt sú staðreynd að heimskir fjölmiðlamenn kalla mótmæli fyrir byltingu; ef að þetta var bylting þá áorkar bylting engu og þá er vissulega engin von um breytingu eða bjartari framtíð.

Nei, það sem átti sér stað var að fólk hafði fengið nóg af vanhæfum stjórnvöldum og strunsaði því niður á völl að mótmæla og krefjast ákveðinna hluta. Í fyrsta lagi vildi fólk að ríkisstjórnin færi frá og í öðru lagi að Seðlabankaráð og topparnir í Fjármálaeftirlitinu færu frá. Þetta fékkst í gegn en það eitt og sér er að sjálfsögðu ekki bylting, langt í frá. Bylting er það þegar kerfi (stjórnkerfi) er breytt – það er ekki bylting að skipta um stjórnendur í einhverju kerfi.

Ég skil vel að einhverjir falli í þá gryfju að kalla það sem gerðist byltingu. Ástæðan er sú að ósk fólksins var að fá nýtt kerfi; allir sáu að kerfið var meingallað og ónýtt. Takið eftir góðir hálsar; hin almenna hugsun var að ríkið hefði brugðist, bæði ríkisstjórnin sem og embættismennirnir. Þess vegna var hin háværa krafa um afsögn höfuðpauranna Geirs Haarde og Davíðs Oddsonar. En þessir menn eru einungis persónugervingar meingallaðs kerfis. Undirliggjandi var, að sjálfsögðu, ekki einungis krafa um að meginleikendur myndu fara af sviðinu, heldur að aldrei myndu einhverjir álíka geta skapað álíka hryllilegar aðstæður og raun ber vitni fyrir heila þjóð. Og það sem meira er: aldrei ættu jafn fáir að geta vaðið hér uppi.

Staðreyndin er nú ári eftir hin miklu mótmæli, eftir Alþingiskosningar og þegar hlutirnir eru að skýrast smátt og smátt að akkúrat ekkert hefur breyst – vegna þess að um enga byltingu var að ræða, einungis kröftug mótmæli.

Það sjá það allir að skipta út andlitum á Alþingi (og það tiltölulega fáum) breytir nákvæmlega engu um það hvernig hlutum er hér stjórnað og ástæða þess að svo illa er fyrir þessari þjóð komið er einmitt stjórnunarhættirnir. Það að skipta út örfáum stjórnendum í Seðlabanka og Fjármálaeftirliti (eins nauðsynlegt og það nú annars var) breytir ekki þeim “kúltúr” sem í íslenska embættismannakerfinu ríkir og er ein aðal ástæða þess hvernig fyrir okkur er komið og skýrir, nánast alfarið, hinn séríslenska hluta kreppunnar.

Ég hef áður talað um hversu mikil vanhæfni er í íslenska embættismannakerfinu (og það eitt og sér ætti að fá hvern og einn til að hrylla við því að láta íslenska embættismenn um að fara með málefni Íslands í Icesave samningaviðræðunum). Það er nánast sama hvar við bregðum niður fæti, alls staðar úr daglegri umræðu sjáum við herfileg embættismannamistök og vægast sagt vafasamar ákvarðanir.

Það verður að vekja fólk til meðvitundar um það hvernig lýðræði virkar og hvernig okkar stjórnkerfi er samansett. Ég sveia á fólk sem agnúast út í það að ekkert sé að gerast og þá sem aumka sér yfir því hvernig allt er án þess að hafa rænu né nennu til að átta sig á því við hvað er að eiga.

Í fyrsta lagi þá er lýðræði ekki bara það að kjósa þing og forseta. Við sjáum, bæði í aðdraganda efnahagshrunsins sem og í kjölfar þess hlut embættismannakerfisins. Það verður ekki lögð nægjanlega skýr áhersla á það að a.m.k. helmingur orsaka þess hvernig fyrir íslenskri þjóð er komið er vegna vanhæfni embættismannakerfisins; bæði kerfisins sem heildar sem og einstakra embættismanna. Við getum tekið sem dæmi að ákvarðanir seðlabankastjórnar eru beinlínis orsök gjaldþrots Seðlabanka Íslands; lán til bankanna upp á milljarða með engum veðum er beinlínis ástæða þess hvernig komið er – reikningurinn lendir á íslenskum skattgreiðendum og Icesave er lítið í samanburðinum. Sömuleiðis getum við fullyrt að vottorð hins íslenska fjármálaeftirlits til handa Landsbanka íslands hf. sem gerði þeim banka kleift að opna útibú í Hollandi og Bretlandi (í trássi við skilyrði reglna um “financially sound banking institution”), séu embættismannaafglöp sem kosti íslenska þjóðarbúið milljarða. Best er að taka það fram að fyrrverandi Seðlabankastjórar eru nú í góðum stöðum og fyrrverandi forstjóri fjármálaeftirlitsins var “leystur frá störfum” (ekki rekinn) með starfslokasamningi upp á fleiri milljónir króna.

Eru menn síðan að undrast það að ekkert hafi gerst!

Annað lítið dæmi, af öðrum vettvangi, af íslenskri embættismanna skilvirkni:

Ákveðinn útlenskur ríkisborgari hafði verið dæmdur vegna eiturlyfjamisferlis og illrar meðferðar á líki. Þessi ákveðni einstaklingur hafði setið í stuttan tíma í fangelsi og síðan verið vísað úr landi og settur í endurkomubann. Um daginn kom svo í ljós að maðurinn var búinn að vera hér í allnokkurn tíma og ÞÁÐI HÉR ATVINNULEYSISBÆTUR.

Vilja menn láta þetta kerfi, þetta fólk, þessa embættismenn um að semja um Icesave?

Nei, fólk verður að átta sig á því að í raun skiptist lýðræðið í tvennt: kjörna fulltrúa og svo embættismenn. Einhver heimspekingur fyrir allnokkru vildi tala um þrískiptingu, þ.e. löggjafar- dóms- og framkvæmdarvald. Það er allt gott og blessað en meginskiptingin, sem okkur varðar í dag, er kjörnir fulltrúar fólksins annars vegar, og svo ráðnir fulltrúar fólksins hins vegar; þ.e. fulltrúar og embættismenn.

Það sagði góður háskólamaður um daginn eftirfarandi setningu um daginn:

“Fyrstu tíu árinn sem ákveðinn prófessor var ráðinn gerði hann góða hluti, síðustu tuttugu ár hans í starfi var beðið efir að losna við manninn.”

Það er meingalli á íslensku stjórnkerfi að embættismenn, sérstaklega hátt settir, þurfi ekki að svara fyrir verk sín og geti setið nær endalaust í starfi.

Ég legg til að tekið verði upp það fyrirkomulag sem er við lýði við ráðningu Þjóðleikhússstjóra og ráðið í öll æðri embætti hjá hinu opinbera tímabundið og að kjörnir fulltrúar sjái um ráðningar. Það á að gilda um dómara sem og aðra æðri embættismenn bæði ríkis og sveitarfélaga.